Shoji-wanden zijn een traditioneel Japans architectonisch kenmerk dat u wellicht kent, zelfs als u zich er niet van bewust bent.
Als u ooit Japan hebt bezocht, of een gebouw in Japanse stijl, of zelfs een Japanse film hebt gezien, zult u de iconische schuifdeuren of papieren muren hebben opgemerkt. Gebruikt als deuren, ramen en kamerverdelers, zijn shoji muren een van de meest herkenbare vormen van Japanse architectuur, kunst en design en boeien nog steeds mensen over de hele wereld.
Maar hoewel u ze waarschijnlijk al heeft gezien, zijn er veel vragen over shoji muren die beantwoord moeten worden. Hier onthullen we alles wat u nog niet wist over Japanse shojideuren.
Wat is een Shoji deur?
Gemaakt van dik, doorschijnend papier gespannen over een houten frame dat een houten of bamboe rooster bevat, sieren shoji’s de kamers en gevels van Japanse huizen, tempels en paleizen. Ze zijn een belangrijk onderdeel van het huis gebleven sinds het premoderne Japan. Hun functie is zowel praktisch als artistiek, waardoor de shoji-deur ook na de uitvinding van modernere bouwtechnieken is blijven bestaan.
Wat betekent het woord shoji precies? Het woord shoji (障子) verwees oorspronkelijk naar een werktuig om te blokkeren. In modern gebruik is shoji de term die specifiek verwijst naar doorschijnend papier. Het hedendaagse gebruik ligt niet ver van het origineel, want de papieren bedekkingen fungeren als een scherm en bedekken zaken als deuren en ramen – obstakels dus!
Shoji’s belemmeren echter niet volledig. Ze werken als gordijnen en beschermen de bewoners tegen de elementen van buitenaf, terwijl ze licht en geluid tot op zekere hoogte doorlaten.
Shoji’s zijn meestal zichtbaarder in oudere, meer traditionele huizen en structuren, en je ziet ze zeker in Japanse tempels en ryokan. Door hun blijvende populariteit verschijnen ze echter ook vaak in moderne huizen, hotels en zelfs kantoren.
Shoji’s hebben zowel een esthetische als een praktische functie. Door hun papieren constructie kunnen ze rechtstreeks worden beschilderd of kan het rasterwerk worden bewerkt tot ingewikkelde patronen
Gemeenschappelijke elementen met betrekking tot shoji, voor zowel functionele als artistieke doeleinden, zijn onder andere:
De byobu (屏風) is een scherm, dat zich letterlijk laat vertalen als windbescherming, en kan worden beschouwd als een soort draagbare shoji. Ze zijn echter zelden eenvoudig; meestal zijn ze voorzien van uitgebreide en mooie kunstwerken.
De Tsuitate (衝立) is een ingangsscherm met één paneel.
Fusuma (襖) is een Japanse schuifdeur, die soms apart van shoji wordt genoemd, maar oorspronkelijk als een soort shoji werd beschouwd.
Tobusuma (戸襖) is een houten schuifscherm.
Yukimi-shoji (雪見障子), wat sneeuwzicht-shoji betekent, is een type raam waarvan de onderste helft omhoog schuift, vaak om een mooi uitzicht te onthullen.
Wat is de oorsprong van Japanse Shoji deuren?
De eerste Japanse papieren wanden dateren van meer dan duizend jaar geleden. Ze werden aangepast aan Chinese schermen, die tussen de 7e en 8e eeuw in Japan werden ingevoerd. De leeftijd van de schermtechnologie is onbekend, maar er bestaan kunstwerken met Chinese schermen die teruggaan tot 200 voor Christus.
Chinese schermen waren zwaar en log en werden alleen gebruikt als afscheiding tussen kamers. De Japanners lieten zich door hen inspireren om een lichte en draagbare versie te maken.
Deze nieuwe variant was geschikt voor verschillende doeleinden. De Japanners begonnen ze te gebruiken als achtergrond voor theeceremonies, als decor voor theatervoorstellingen en als omheining voor boeddhistische rituelen.
De shoji werd populair tijdens de Kamakura periode (1123-1333) met de introductie van de shonin-zukuri stijl. Gekenmerkt door bescheidenheid en asymmetrie, leidde deze stijl tot de creatie van meer betaalbare en compacte huizen. Met tatami vloeren en schuifdeuren blijft shonin-zukuri de basis van het traditionele Japanse huis.
Toen de shoji zijn weg vond naar de huizen van gewone mensen, werden de stijl en de constructie aangepast en geperfectioneerd. In de Edo-periode (1603-1968) zagen de shoji er ongeveer zo uit als nu.
Hoe maak je een Japanse Shoji-deur?
De processen en materialen om shoji te maken zijn in de loop der tijd geëvolueerd en vereenvoudigd. Tegenwoordig kunnen ze met de hand worden gemaakt door professionele ambachtslieden of in massaproductie in fabrieken.
Het belangrijkste onderdeel van shoji-deuren is natuurlijk de papieren bekleding, die wordt gemaakt van Japans washi-papier. Traditioneel werd washi gemaakt van het hout van moerbeibomen of kleine Japanse struiken.
Dit papier werd ooit beschouwd als kostbaar en zeldzaam omdat het met de hand werd gemaakt van natuurlijke materialen. Door de commerciële productie, die eind 1800 begon, en de introductie van synthetische vezels in de jaren zestig werd het papier echter betaalbaarder en gemakkelijker te vinden.
De papieren omslag wordt over een houten of bamboe frame gespannen. Het is meestal een effen raster, maar kan soms uitgebreid snijwerk en rasters bevatten.
Shoji papier is dikker dan briefpapier, maar als papier is het nog steeds een beetje kwetsbaar en moeilijk te repareren. Als je er per ongeluk meer dan een klein gaatje in maakt, moet het papier meestal worden vervangen. Daarom voegen moderne shoji-fabrikanten soms een laminaat toe, of zelfs een papierachtig acryl om het geheel te vervangen.
Waarvoor dienen Shoji-deuren?
Shoji-schermen hebben twee belangrijke functies: utilitair en creatief. Ze worden vaak gecombineerd tot kunstwerken die tegelijkertijd elementen beschermen. Het resultaat zijn structuren die zowel mooi en delicaat als sterk en stevig zijn.
Laten we eens nader bekijken hoe shoji zowel praktisch als artistiek gebruikt kunnen worden.
Door hun dunheid en lichtheid creëren shoji-deuren, gebruikt als kamerafscheiding of papieren muur, privacy zonder licht en geluid volledig te blokkeren. Ze zijn stoerder dan gordijnen, maar minder omslachtig dan houten wanden of massieve deuren. Als een shojideur gebroken of gescheurd is, is het niet moeilijk of duur om hem te vervangen.
Het washi papier creëert een prachtig effect door het licht van alle kanten te breken en te verspreiden. De stralen die de deur passeren zijn zacht en gedempt, helder genoeg om een kamer te verlichten maar zwak genoeg om een persoon niet te verblinden.
Tijdens de vochtige Japanse zomer kan het papier worden verwijderd voor een betere luchtcirculatie. In de winter kan het worden vervangen voor meer warmte.
De shoji-schuifdeuren en -ramen in Japanse huizen kunnen uit hun rails worden gehaald en opgeborgen in een kast. Het verwijderen van de deuren maakt de kamer groter, opener en beter geïntegreerd met de omliggende ruimten, zoals een tuin. Het is eenvoudig, want Japanse schuifdeuren zijn meestal zo licht dat je ze met één vinger kunt openen!
Het maken van shoji-papier en traliedeuren kan worden beschouwd als een kunstvorm vanwege het hoge niveau van vakmanschap dat ermee gemoeid is. Maar er is meer dan dat.
Een andere manier waarop shoji kunst kan worden is door het presenteren van panoramische scènes. Geopende shoji ramen kunnen een prachtig uitzicht onthullen, zoals u kunt zien in de Hakone ryokan hieronder. Deze ramen, die yukimi worden genoemd, kunnen ook andere landschappen tonen dan sneeuw – tuinen, beekjes, watervallen, bergen of andere uitzichten. Ze zijn vooral te vinden in oude tempels, ryokan (traditionele Japanse herbergen) en luxe woningen.
Shoji’s hebben natuurlijk een groot wit doek, en wie kan de artistieke impuls die dat oproept weerstaan? Laten we eens kijken naar enkele van de mogelijkheden…
Schilderen op Shoji deuren
Traditioneel begint het kunstwerk op Japanse shoji deuren of fusama deuren onderaan, omdat het gebruikelijk is dat mensen op de grond zitten. Het kunstwerk is geconcentreerd waar het zichtbaar is op ooghoogte. Kunstwerken kunnen ook de hele deuropening bedekken.
Beschilderde shoji deuren zijn vaak versierd met scènes uit de natuur. Hoge bergen, majestueuze pauwen en bloeiende bloemen zijn veel voorkomende motieven.
Traditionele Japanse gebouwen zijn de beste plaatsen om ze te vinden. Beschilderde shojideuren komen vooral voor in ryokan en boeddhistische tempels.
Shoren-in trekt om deze redenen bezoekers aan, maar ook vanwege de bijzonder mooie deurschilderingen. Zowel traditionele als moderne, Shoren-in schermen beelden prachtige bladeren en landschappen uit. De meest unieke zijn gemaakt door de bekende muurschilder Hideki Kimura, die met acrylverf felgekleurde lotusbloemen op de panelen schildert. Kimura’s schermen hebben een modernere en psychedelische stijl dan de typische shoji-schilderingen.
Hiroshi Senju is een andere kunstenaar die shoji gebruikt voor zijn artistieke expressie. De interieurs van Senju, die architectuur en design combineren, bevatten meeslepende beelden van natuurlijke scènes die de hele deur omhullen. Zijn beroemdste schilderijen zijn een reeks watervallen die de indruk wekken van vloeistof die langs het scherm naar beneden stort. De werken van deze gerenommeerde kunstenaar zijn wereldwijd tentoongesteld en zijn permanent te zien in zijn eigen museum in Karuizawa, Japan. Ontdek zijn werk in Hiroshi Senju: The Art of Waterfall Interiors.
